“เสื่อจันทบูร” จากคำขวัญประจำจังหวัดจันทบุรี หัตถกรรมพื้นบ้านอันเป็นเอกลักษณ์ของจังหวัด ชาวจันทบุรีรู้จักการทอเสื่อมาไม่ต่ำกว่า 120 ปีแล้ว ผู้ริเริ่มกลุ่มแรกคือกลุ่มชาวคาทอลิกที่อาศัยอยู่บริเวณหมู่บ้านญวน วัดโรมันคาทอลิก โดยมีปรากฏในพระราชนิพนธ์เรื่องเสด็จประพาสเมืองจันทบุรีในรัชกาลที่ ๕ (พ.ศ. 2419) ทรงบันทึกไว้ว่า “เสื่อกกแดงนั้น มีแต่พวกญวนทำแห่งเดียว ทอเป็นผืนบ้างเป็นเสื่อรวดบ้าง”
กิจการทอเสื่อเริ่มเจริญรุ่งเรืองขึ้นอีกครั้ง เมื่อประมาณ พ.ศ. 2493 โดยสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินีในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๗ ได้ทรงฟื้นฟูอุตสาหกรรมการทอเสื่อ โดยทรงริเริ่มการออกแบบลวดลาย ปรับปรุงเทคนิคการฟอกและย้อมสี ทรงคิดประดิษฐ์เสื่อเป็นเครื่องใช้แบบต่างๆ กล่าวได้ว่าด้วยสายพระเนตรอันยาวไกลของ “สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี” ทรงฟื้นฟูการทอเสื่อให้กลับมารุ่งเรืองอีกครั้ง จนกลายเป็นเอกลักษณ์ของชาวจังหวัดจันทบุรี
เพื่อเป็นการรำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณของ สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ และสืบสานงานหัตถศิลป์ประจำท้องถิ่นให้ยังคงอยู่สืบไป ชาวจันทบุรีนำโดย “ทีมเสน่ห์จันท์” ร่วมกับ “สำนักศิลปวัฒนธรรมและพัฒนาชุมชน” จึงได้จัดกิจกรรม "ศิลป์สานพรรณี" รางวัลเชิดชูบูชาครูช่าง สืบสานงานหัตถศิลป์ประจำท้องถิ่น "น้อมเชิดชู บูชาครูช่าง" เสื่อสาดศิลป์ถิ่นจันทบูร ซึ่งปีนี้จัดขึ้นเป็นครั้งที่ 4 โดยมีความพิเศษเพิ่มเติมในกิจกรรม “ถึงเวลาพาแม่ครูเข้าวัง”
กิจกรรมเริ่มต้นด้วย “พิธีขอขมา ตัดกก ขุดเหง้า” บริเวณพื้นที่นากกอันเขียวชอุ่มของคุณพ่อประสิทธิ์ วงษ์จีนเพ็ชร ครูช่างศิลปหัตถกรรมแห่งบ้านเขาน้อยท่าแฉลบ โดยพิธีนี้ เสมือนการบอกกล่าวขอขมาตามความเชื่อก่อนทำการตัดต้นกกจากผืนนาไปถักทอแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ ต่อด้วยพิธีเจริญพระพุทธมนต์ ณ บริเวณลานพิธีตำหนักเทา วังสวนบ้านแก้ว
จาก “พิธีขอขมา ตัดกก ขุดเหง้า” ณ บ้านเขาน้อยท่าแฉลบ เมื่อวันวาน สู่พิธีไหว้ครูช่าง โดยได้รับเกียรติจากครูวรวินัย หิรัญมาศ ครูศิลป์ของแผ่นดิน ประธานครูพราหมณ์ เป็นผู้นำกล่าวประกอบพิธี บรรยากาศเต็มไปด้วยความตื้นตัน ในพิธีมอบรางวัล "ศิลปสานพรรณี" เพื่อเชิดชูเกียรติพ่อครูแม่ครูทั้ง 4 ท่าน ผู้เปรียบเสมือนเสาหลักที่ปกป้องไม่ให้อัตลักษณ์นี้เลือนหายไปตามกาลเวลา ได้แก่ แม่ครูจารุวรรณ เจริญงาม, พ่อครูประสิทธิ์ วงษ์จีนเพ็ชร, แม่ครูสุริยา แก่นจันทร์ และพ่อครูบุญธรรม สุขากร
ความสำเร็จในครั้งนี้สะท้อนผ่านเสื่อลายยกพระนามาภิไธยย่อของสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี ผลงานที่พิสูจน์ว่าจากรากเหง้าที่เข้มแข็ง มหาวิทยาลัยสามารถต่อยอดสู่การพัฒนาดีไซน์ร่วมสมัยที่ตอบโจทย์ตลาดโลกได้จริง นี่คือการเปลี่ยนทุนทางวัฒนธรรมให้กลายเป็นเศรษฐกิจที่ยั่งยืนเพื่อคนจันทบุรีอย่างแท้จริง
สำหรับงานไหว้ครูช่าง เสื่อสาดศิลป์ ถิ่นจันทบูร จัดขึ้นเป็นครั้งแรก ณ ชุมชนบ้านเสม็ดงาม เมื่อปี พ.ศ. 2565 โดยในปีนี้ นับเป็นการจัดงาน ครั้งที่ 4 ซึ่งถือเป็นอีกก้าวสำคัญของการสืบสานประเพณี กับแนวคิด “ถึงเวลาพาแม่ครูเข้าวัง” จึงกำหนดให้มีการจัดงานในวันที่ 20 ธันวาคม 2568 ที่ผ่านมา ซึ่งเป็นวันคล้ายวันพระราชสมภพของสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินีในพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว สำหรับปีนี้ ครบ 121 ปีของวันพระราชสมภพ
ทีมเสน่ห์จันท์ ร่วมกับ สำนักศิลปวัฒนธรรมและพัฒนาชุมชน ได้ร่วมกันจัดกิจกรรมนี้อย่างต่อเนื่อง ด้วยความมุ่งหมายให้ “งานไหว้ครูเสื่อ” กลายเป็นประเพณีประจำปีของจังหวัดจันทบุรี พร้อมทั้งเป็นการรำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณของ สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินีในรัชกาลที่ ๗ ผู้ทรงมีบทบาทสำคัญอย่างยิ่งในการพัฒนาเสื่อกกจันทบูร และทรงส่งเสริมให้เกิดอาชีพ สร้างรายได้ และหล่อเลี้ยงวิถีชีวิตของชาวจันทบุรีมาจนถึงปัจจุบัน
หมายเหตุ: ชื่อรางวัล “ศิลป์สานพรรณี”
ผู้ประพันธ์นาม ชมัยภร แสงกระจ่าง ศิลปินแห่งชาติ สาขาวรรณศิลป์ ประจำปี พ.ศ. 2557
ออกแบบโดย อ. ช่วง มูลพินิจ ศิลปินแห่งชาติ สาขาทัศนศิลป์ (จิตรกรรม) ปี พ.ศ. 2556
