รศ.ดร.อานนท์ ศักดิ์วรวิชญ์
สาขาวิชาวิทยาการประกันภัยและการบริหารความเสี่ยง
สาขาวิชาพลเมืองวิทยาการข้อมูล
สาขาวิชาสถิติศาสตร์
คณะสถิติประยุกต์ สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์
ช้างเอเชียนั้นเดิมก็เป็นสัตว์ป่า (Wild animals) แต่ความที่คล้องมาแล้วฝึกได้ มีนิสัยเชื่องพอสมควร ก็ถูกนำมาเลี้ยงเป็นช้างบ้าน (Domesticated animals) ก็จำเป็นต้องมีการฝึกและการควบคุม ให้อยู่ในระเบียบวินัย เชื่อฟังคำสั่ง จะเลี้ยงช้างบ้านแบบช้างป่านั้นเป็นไปไม่ได้ และประเทศไทยในวันนี้ก็ไม่ได้มีพื้นที่ป่าเพียงพอจะให้ช้างอยู่อาศัยเสียแล้ว นักการเมืองและนายทุนไปครอบครองพื้นที่ป่ากันมากมาย ยกตัวอย่างเช่น ครอบครัวจึงรุ่งเรืองกิจ ไปถือครองที่ป่าฝั่งซ้ายแม่น้ำภาชีสองพันกว่าไร่ ก็น่าจะเคยเป็นที่อยู่อาศัยของช้างป่ามาก่อน พอมนุษย์มาครอบครองจะให้ช้างไปอยู่ที่ตรงไหนเล่า
ช้างตัวผู้หรือช้างพลายนั้นดุร้ายกว่าช้างพังหรือช้างตัวเมีย โดยธรรมชาติจะมีการตกมันทุกปีและหากอุดมสมบูรณ์มากก็จะมีการตกมันแทบจะทั้งปี หลายเดือนยาวนาน ระหว่างที่ช้างพลายตกมันนั้น ช้างจะหงุดหงิดและดุร้าย อาจจะอาละวาดทำร้ายคน ช้างพลายมีร่างกายที่พร้อมเป็นอาวุธทำร้ายมนุษย์ ค่อนข้างพร้อมพรั่ง งาใช้เสียบแทงร่างกายมนุษย์ให้เป็นแผลลึก งาใช้จับกระชากแล้วฟาด ที่ผมเคยเจอกับตัว คือช้างจะใช้งวงมาจับขาแล้วลากคนเราให้ล้มลงเพื่อที่จะกระทืบได้โดยสะดวก ช้างบางตัวฉลาดรู้จักใช้งวงหยิบหินมาเขวี้ยงฟาดใส่คนให้บาดเจ็บหัวแตก ขาหลังช้างนั้นเตะคนได้คล่องและเก่งมาก ขาหน้าช้างนั้นใช้กระทืบคนให้ร่างแหลกได้ และช้างบางตัวสามารถใช้ปากและฟันกัดคนได้ ประเทศไทยมีปัญหาช้างทำร้ายคน คนถูกช้างฆ่ามากมาย มีสถิติยืนยัน ขอให้อ่านได้จากบทความ คน ทำร้าย/ฆ่า ช้างป่า ช้างป่า ทำร้าย/ฆ่า คน : วิธีการแก้ปัญหาช้างกระทบกระทั่งกับคน/ชุมชนในป่ารอยต่อห้าจังหวัด https://mgronline.com/daily/detail/9680000009142
ช้างเป็นสัตว์บกที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในโลก หากไม่ได้รับการฝึกที่เหมาะสม ต้องมีควาญช้างขึ้นคอบังคับช้างได้ แต่กระนั้นเมื่อช้างตกมัน ก็จำควาญไม่ได้
เรื่องนี้เป็นเรื่องที่ต้องเล่าให้ฟัง เพราะเคยอ่านหนังสือเรื่องของช้างพลายมงคลผู้อาภัพ เขียนโดยศาสตราจารย์ หม่อมหลวง บุญเหลือ เทพยสุวรรณ เล่าเรื่องจริงที่เกิดขึ้นในวังบ้านหม้อของราชสกุลกุญชร เกี่ยวกับชีวิตอันสุดจะอาภัพของพลายมงคล
พลายมงคล เกิดที่เชียงใหม่ เป็นช้างพลายที่มีคชลักษณ์งดงามมาก สมบูรณ์ พระเจ้าเชียงใหม่ เจ้าเมืองประเทศราชนำมาทูลเกล้าถวายเป็นของทูลพระขวัญในพระราชพิธีสถาปนาสมเด็จเจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศขึ้นเป็นสยามมกุฎราชกุมารพระองค์แรกของไทยในสมัยรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยมีเจ้าพระยาเทเวศร์วงศ์วิวัฒน์ (หม่อมราชวงศ์หลาน กุญชร) พระอภิบาลประจำพระองค์สมเด็จเจ้าฟ้าฯ เป็นผู้ดูแลเลี้ยงดูพลายมงคลไปพลางๆ ก่อนนำขึ้นถวายสยามมกุฎราชกุมาร แต่ก็เกิดเหตุอันน่าเศร้าสลดด้วยสมเด็จเจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมารพระองค์แรกของไทยเสด็จทิวงคตด้วยพระโรคไข้รากสาดน้อยหรือไทฟอยด์กระทันหันด้วยพระชนมายุเพียง 16 พรรษา ทำให้พลายมงคลยังไม่ได้ขึ้นถวายตัว และตกเป็นช้างเลี้ยงของเจ้าพระยาเทเวศร์วงศ์วิวัฒน์ ที่วังบ้านหม้อ
พลายมงคลเป็นช้างที่ฉลาด แสนรู้ งดงามสง่า มีควาญช้างประจำตัวชื่อตาภู่ ความฉลาดของพลายมงคลทำให้เจ้าพระยาเทเวศร์ฯ ฝึกพลายมงคลให้ร่วมแสดงละคร เพราะท่านกำกับกรมมหรสพ โดยให้พลายมงคลสวมศรีษะช้างอีกสองศรีษะที่ตะพองซ้ายและขวาเพื่อแสดงเป็นช้างเอราวัณ อันเป็นช้างทรงของพระอินทร์ ทาสีขาวให้พลายมงคลทั้งตัว พลายมงคลนั้นขลุกกับนักแสดงและตัวละครในวังบ้านหม้อ และเป็นที่รักของคนวังบ้านหม้อเช่นพี่น้องและลูกหลาน เพราะเป็นช้างที่ฉลาดมาก สามารถสวมบทบาทในละครได้เป็นอย่างดี เช่น เล่นเป็นช้างเอราวัณล้ม (ตาย) ก็สามารถเล่นได้อย่างแนบเนียน และเลี้ยงแบบปล่อยมิได้ล่าม เดินไปมาในวังบ้านหม้อ ถึงขนาดเดินเล่นหลังโรงละคร และนักแสดงละครถึงกับบอกพลายมงคลว่าอย่าเหยียบเชี่ยนหมากของป้านะลูกพลายมงคล พลายมงคลก็รู้เรื่องและเดินเล่นอย่างระมัดระวังไม่ไปเฉียดเชี่ยนหมาก
แต่ธรรมชาติของช้างพลายที่สมบูรณ์ย่อมมีการตกมันตามธรรมชาติ เมื่อตกมันย่อมดุร้าย แต่ความที่พลายมงคลแสนรู้ ฉลาด ใกล้ชิด เติบโตมากับมนุษย์ ควาญประจำตัวของพลายมงคลชื่อตาภู่ ค่อนข้างประมาทมากและขี้เมา แม้มีคนเตือนให้ล่ามพลายมงคล ตาภู่ก็ไม่ทำตาม เพราะเชื่อว่าพลายมงคลรู้เรื่อง สั่งได้ เชื่อฟัง และฉลาดแสนรู้ พลายมงคลตกมันแล้วฆ่าตาภู่ตาย การปราบและควบคุมช้างพลายที่สง่า สมบูรณ์ เช่นพลายมงคล กลายเป็นเรื่องใหญ่โตมากในสมัยนั้น เพราะพลายมงคล ออกมาอาละวาดกลางพระนคร ทำให้ชาวบ้านตกใจมาก เจ้าหน้าที่ใช้อาวุธ หอก ดาบ ตะขอ สารพัด ก็ยังควบคุมไม่ได้
หลังจากพลายมงคลฆ่าควาญคือตาภู่ตายเสียแล้ว มีคนไปนำเรียนเจ้าพระยาเทเวศร์ฯ ผู้ซึ่งรักและเลี้ยงดูพลายมงคลมาเช่นลูกในไส้ ว่ามีความจำเป็นต้องยิงพลายมงคลด้วยปืนให้เสียชีวิต เพราะควบคุมพลายมงคลที่อาละวาดกลางพระนครไม่ได้แล้วจะก่อให้เกิดอันตรายถึงแก่ชีวิตกับประชาชน เจ้าพระยาเทเวศร์ฯ ถึงกับนิ่งอึ้งไป แล้วอนุญาตว่า ถ้าลูกต้องตายเพื่อให้บ้านเมืองสงบเรียบร้อย ก็ต้องทำเพราะจำเป็น มีการใช้ปืนและกระสุนจริงกับพลายมงคลที่กำลังตกมัน สุดท้ายก็ควบคุมพลายมงคลได้ โดยไม่ล้ม (ไม่ต้องยิงให้ตาย)
การจะให้พลายมงคลมาเลี้ยงแบบปล่อยให้วังบ้านหม้อ จึงเป็นไปไม่ได้แล้ว พลายมงคลต้องถูกเลี้ยงโดยการมัดโซ่ และนำไปแสดงละครแบบเดิมไม่ได้ เจ้าพระยาเทเวศร์ฯ ว่าราชการกระทรวงโยธาธิการ จึงให้พลายมงคลไปเป็นช้างแรงงานสร้างถนน แต่การควบคุมช้างพลายที่สมบูรณ์มากและตกมันบ่อยเพื่อใช้งานก็มิได้เป็นเรื่องง่ายเลย ท้ายที่สุด เจ้าพระยาเทเวศร์ฯ มีความเห็นว่า พระนครมีคนอาศัยอยู่มาก การควบคุมช้างพลายมงคลเป็นเรื่องเหนือกว่ากำลังและไม่เหมาะสมที่จะเลี้ยงพลายมงคลในพระนครอันจะก่อให้เกิดอันตราย ได้ทูลขอถวายพลายมงคลคืนพระเจ้าเชียงใหม่ ให้พระเจ้าเชียงใหม่ทรงช่วยเลี้ยงดูพลายมงคล จึงต้องให้พลายมงคลเดินทางกลับเชียงใหม่
แต่ระหว่างทางกลับเชียงใหม่ พลายมงคลซึ่งโตมาอย่างช้างบ้าน ไม่เข้าใจสภาพป่า ได้ไปที่ตลิ่งริมแม่น้ำที่ไหลเชี่ยวกราก และตลิ่งได้ถล่มลงเพราะน้ำหนักของพลายมงคล ทำให้พลายมงคลจมน้ำตาย ช่วยไม่ได้ทัน พลายมงคลจึงล้มลง และได้นำงาช้างมาให้เจ้าพระยาเทเวศร์ฯ ที่วังบ้านหม้อ
การเลี้ยงช้างบ้าน นั้นจำเป็นต้องควบคุมด้วยโซ่และตะขอ เป็นบางตัว ไม่ใช่ทุกตัว ช้างพลายมักตกมัน จำเป็นต้องควบคุมให้ได้ วิชาคชบาลของไทยแต่โบราณก็ใช้อาวุธและอุปกรณ์ต่างๆ ในการควบคุมช้างที่ดุร้ายอาละวาด แม้แต่สุภาษิตอังกฤษก็กล่าวไว้ว่า Spare the rod, spoil the child. หมายความว่า หากโยนไม้เรียวทิ้ง จะทำให้เสียเด็กหรือทำให้เด็กเสียนิสัยได้ หากตามใจมากเกินไป จนควบคุมให้อยู่ในวินัยมิได้เลย
ช้างเป็นสัตว์บกที่ใหญ่ที่สุดในโลก หากควบคุมไม่ได้ก็จะเป็นสัตว์บกที่ใหญ่ที่สุดในโลกที่ดุร้ายอาละวาดฆ่าคนตายเช่นกัน
ช้างพลายที่เลี้ยงจนสมบูรณ์ จะตกมันบ่อยมากนะครับ แต่ว่าแต่ละตัวพอตกมันแล้วจะดุไม่เท่ากัน
การควบคุมช้างพลายตกมัน เป็นเรื่องใหญ่หลวงมาก อาจจะจำเป็นต้องใช้อาวุธแล้วแต่กรณีและความเหมาะสม ไม่เช่นนั้น ช้างก็ฆ่าคนตายเป็นเบือได้
นสพ. ดร. สิทธิเดช มหาสาวังกุล นายสัตวแพทย์นักวิชาการผู้เชี่ยวชาญเรื่องชาญ สถาบันคชบาลแห่งชาติ ได้แบ่งปันความรู้เรื่องนี้ไว้
คนที่ไม่เข้าใจก็จะคิดว่าโหดร้ายเหลือเกิน ก็อย่างว่าไม่เคยเห็นช้างฆ่าคนตายเยอะแยะมาก ช้างเป็นสัตว์บกที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในโลก หากไม่ได้รับการควบคุมก็จะกลายเป็นสัตว์ดุร้ายเกเรที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในโลก จะมาร้องเพลงกล่อมให้ช้างพลายตกมันอาละวาดดุร้ายสงบลงได้นั้นเป็นไปไม่ได้ คงโดนช้างเหยียบตายเสียก่อน
อุปกรณ์ที่ใช้ควบคุมช้างดุร้ายอาละวาดได้แก่ โซ่ จะแคะ มะกอก ตะขอ มีด หอก ดาบ ตะปู หนังสะติ๊กยิงนก ขอเบ็ด ทามคอ แหนบ กะหลั่นหรือมะจับ สมัยใหม่ก็มีปืนยิงยาสลบและลูกดอกยิงยาสลบหรือยาซึม
แม้จะล่ามโซ่ไว้ มัดไว้กับหลัก ด้วยพลังกำลังมหาศาลและความฉลาดแสนรู้ของช้าง ก็สามารถกระชากโซ่ขาด หลุดจากหลัก ออกมาดุร้ายอาละวาดได้บ่อยครั้ง
มาลองรู้จักอุปกรณ์ควบคุมช้างที่มีชื่อแปลก ๆ ที่เราอาจจะไม่คุ้นเคยกันครับ หมอสิทธิเดช ได้จัดทำเอกสารวิชาการเหล่านี้ แบ่งปันความรู้ไว้ที่สถาบันคชบาลแห่งชาติ
จะแคะ คล้ายกุญแจมือของคน ล่ามสองขาหน้าของช้าง ไม่ให้กระชากโซ่ให้หลุดได้ง่ายๆ ทำให้เคลื่อนไหวช้าลง ไปมาก
มะกอก ใช้มัดปลายโซ่กับหลัก ป้องกันไม่ให้ช้างหมุนจนโซ่เป็นเกลียวแล้วใช้แรงมหาศาลดึงจนโซ่ขาดได้
เวลาช้างตกมัน อาละวาด ควาญช้างหลายคนจะถือหอกคนละอัน แล้วค่อย แทงเพื่อให้ช้างกลัว ผมได้สอบถามควาญช้างหลายคนที่มีประสปการณ์ในการควบคุมช้างตกมัน ยืนยันว่า ช้างตกมันกลัวหอกที่คือไม้มีมีดเสียบหรือมัดที่ปลายไม้ ไม่ได้แทงกันจริงจังเอาให้ตาย แต่แทงพอให้ช้างเจ็บ กลัว และควบคุมทิศทางให้ไปตามที่ควาญต้องการ ทำให้สงบลง เป็นอุปกรณ์ที่ใช้มากที่สุดและได้ผลพอสมควรในการควบคุมช้างตกมันที่ดุและอาละวาด แต่หลายคนที่ไม่เคยเห็นก็อาจจะคิดว่าเป็นการทรมานช้าง เกิดบาดแผล ซึ่งก็เกิดจริง แต่รักษาได้ ดีกว่าปล่อยให้ช้างมาอาละวาด ฆ่าคนตาย และเป็นอุปกรณ์ที่ควาญใช้โดยไม่เสียงมาก เพราะด้ามยาว ทำให้ไม่ต้องประชิดเข้าใกล้ช้าง ทางภาคใต้ ควาญช้างจะให้หอกควบคุมช้างตกมันมากกว่าภาคอื่น ๆ
ทามคอ ใช้สวมคอช้างเหมือนสร้อยคอช้างเพื่อป้องกันช้างใช้งวงอาละวาด เพราะช้างจะใช้งวงอันมีกล้ามเนื้อและแรงมหาศาลกดทำร้ายคน ก่อนจะเอาเท้าหน้ากระทืบให้ร่างกายคนแหลก เมื่อสวมทามคอไว้ ช้างจะกดคอเอางวงมากดคนเพื่อกระทืบได้ไม่สะดวก
กะหลั่นหรือมะจับ เป็นเหล็กแหลม คล้องขาช้าง เหมือนเอาลวดหนามมาคล้องขาช้างไว้ ป้องกันช้างวิ่งเพราะจะทำให้ช้างเจ็บขาเมื่อออกแรงวิ่ง
แหนบ ใช้หนีบล็อคขาช้าง เอาไว้ไม่ให้เคลื่อนไหว
ทั้งหมดนี้หากช้างตกมันแล้วดุอาละวาด ก็มีความจำเป็นต้องควบคุม ไม่เช่นนั้นช้างจะฆ่าคนตาย
ช้างอยู่ได้ คนก็ต้องปลอดภัย เราจะปล่อยให้สัตว์ใหญ่่ที่สุดในโลกเกเรดุร้ายอาละวาด ทำร้ายคนจนบาดเจ็บล้มตายไม่ได้ครับ
ทุกอย่างต้องทำไปด้วยเหตุผลและความจำเป็น
สมัยใหม่มีการพัฒนาใช้ ปืนยิงยาซึมและลูกดอกยิงยาซึม นายสัตวแพทย์เผด็จ ศิริดำรง หรือหมอหนึ่ง ผู้ได้รับพระราชทานปริญญาวิทยาศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ (วิทยาศาสตร์สุขภาพสัตว์) แห่ง มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลตะวันออก คณะกรรมการวิชาการพิจารณามาตรฐานสินค้าเกษตร เรื่องมาตรฐานปางช้าง คณะทำงานขับเคลื่อนแก้ไขปัญหาช้างป่า กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ผู้ประกอบวิชาชีพสัตวแพทย์ในพื้นที่พัทยา อันใกล้กับป่ารอยต่อห้าจังหวัด ที่มีปัญหาช้างป่าอาละวาดตกมันฆ่าประชาชนเป็นจำนวนมาก เป็นผู้เห็นเหตุการณ์ได้กลิ่นเลือดมนุษย์สดๆ ที่ถูกช้างกระทืบทำร้ายเสียชีวิตมามากมาย และถูกโทรตามยามค่ำคืนอยู่บ่อยครั้งเพื่อให้ไปช่วยยิงยาซึม อันเป็นงานที่เสี่ยงชีวิตสูงมาก ได้พยายามประดิษฐ์คิดค้นปืนและลูกดอกยิงยาซึมในประเทศไทยให้มีประสิทธิภาพมากขึ้นและแม่นยำมากขึ้น
ช้างพลายที่สมบูรณ์ กินเต่าร้างที่เป็นพืชตระกูลปาล์มเช่นเดียวกับกินยอดหวาย ยอดมะพร้าว โปรตีนสูง มักตกมันบ่อย เช่น พลายประตูผา กับ พลายศรีณรงค์ นั้นสมบูรณ์มาก การใช้อุปกรณ์ควบคุมเวลาที่ช้างตกมันมีความจำเป็น แต่ในเวลาที่ช้างพลายตกมัน ต้องไม่นำช้างไปใช้งานเด็ดขาด เพื่อไม่ให้ช้างตกมันเครียดกว่าเดิมและดุร้ายอาละวาดทำร้ายมนุษย์ ต้องมัดแยกออกมา ต้องจัดอาหารและน้ำให้เพียงพอ และต้องมีควาญช้างดูแลอย่างใกล้ชิดด้วย
การใช้อุปกรณ์และอาวุธควบคุมช้าง เช่น โซ่ ตะขอ หอก มีด ดาบ หรือแม้แต่ปืนยิงยาซึมนั้นจำเป็นบ้าง ไม่ว่าจะกับช้างป่าหรือช้างบ้าน ไม่เช่นนั้นเวลามาช้างตกมันดุร้ายอาละวาด จะมาตามคนที่โลกสวยไปร้องเพลงกล่อมช้างตกมันดุร้ายอาละวาดให้สงบได้ รับรองได้เรียกปอเต็กตึ๊งกับร่วมกตัญญูมาเก็บศพนักร้องเพลงกล่อมช้างดุตกมันอาละวาดกันมากมาย
มันเป็นไปไม่ได้ ที่จะร้องเพลงกล่อมช้างตกมันให้หยุดอาละวาดทำลายคน ทำได้แต่กับช้างพังตัวเมียที่เชื่อง ฝึกแล้ว และไม่ตกมัน (ช้างตัวเมียก็ตกมันได้) เท่านั้น กรุณาอย่าโลกสวย อยู่บนโลกของความเป็นจริงด้วยครับ
เลี้ยงสุนัขยังมีการฝึกให้สุนัขอยู่ในกรง (Cage training) มีการฝึกให้สุนัขเชื่อฟังคำสั่งโดยฝึกจูงด้วยโซ่ (Leash training) ถ้าสุนัขดุมาก ก็ต้องมีตะกร้อหรือที่ครอบปากสุนัขที่เรียกว่า muzzle แต่ไม่ใช่เอาสุนัขไปขังเดี่ยวจะยิ่งดุ ยิ่งเหงา ยิ่งอาละวาด เพราะไม่คุ้นกับคนหรือสุนัขตัวอื่นๆ เลย
ปางช้างโลกสวยบางแห่งก็สถาปนาลัทธิโลกสวยโดยการเลี้ยงช้างพลายและช้างสีดอที่ดุ ด้วยการขังเดี่ยวชั่วชีวิต จะยิ่งทำให้ดุและอาละวาดทำร้ายคนมากยิ่งขึ้น
เลี้ยงช้างด้วยเหตุผลเพื่อให้คนปลอดภัยไม่ถูกช้างฆ่าตาย และช้างเองก็ปลอดภัยมีสวัสดิภาพตามสมควรครับ
สาขาวิชาวิทยาการประกันภัยและการบริหารความเสี่ยง
สาขาวิชาพลเมืองวิทยาการข้อมูล
สาขาวิชาสถิติศาสตร์
คณะสถิติประยุกต์ สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์
ช้างเอเชียนั้นเดิมก็เป็นสัตว์ป่า (Wild animals) แต่ความที่คล้องมาแล้วฝึกได้ มีนิสัยเชื่องพอสมควร ก็ถูกนำมาเลี้ยงเป็นช้างบ้าน (Domesticated animals) ก็จำเป็นต้องมีการฝึกและการควบคุม ให้อยู่ในระเบียบวินัย เชื่อฟังคำสั่ง จะเลี้ยงช้างบ้านแบบช้างป่านั้นเป็นไปไม่ได้ และประเทศไทยในวันนี้ก็ไม่ได้มีพื้นที่ป่าเพียงพอจะให้ช้างอยู่อาศัยเสียแล้ว นักการเมืองและนายทุนไปครอบครองพื้นที่ป่ากันมากมาย ยกตัวอย่างเช่น ครอบครัวจึงรุ่งเรืองกิจ ไปถือครองที่ป่าฝั่งซ้ายแม่น้ำภาชีสองพันกว่าไร่ ก็น่าจะเคยเป็นที่อยู่อาศัยของช้างป่ามาก่อน พอมนุษย์มาครอบครองจะให้ช้างไปอยู่ที่ตรงไหนเล่า
ช้างตัวผู้หรือช้างพลายนั้นดุร้ายกว่าช้างพังหรือช้างตัวเมีย โดยธรรมชาติจะมีการตกมันทุกปีและหากอุดมสมบูรณ์มากก็จะมีการตกมันแทบจะทั้งปี หลายเดือนยาวนาน ระหว่างที่ช้างพลายตกมันนั้น ช้างจะหงุดหงิดและดุร้าย อาจจะอาละวาดทำร้ายคน ช้างพลายมีร่างกายที่พร้อมเป็นอาวุธทำร้ายมนุษย์ ค่อนข้างพร้อมพรั่ง งาใช้เสียบแทงร่างกายมนุษย์ให้เป็นแผลลึก งาใช้จับกระชากแล้วฟาด ที่ผมเคยเจอกับตัว คือช้างจะใช้งวงมาจับขาแล้วลากคนเราให้ล้มลงเพื่อที่จะกระทืบได้โดยสะดวก ช้างบางตัวฉลาดรู้จักใช้งวงหยิบหินมาเขวี้ยงฟาดใส่คนให้บาดเจ็บหัวแตก ขาหลังช้างนั้นเตะคนได้คล่องและเก่งมาก ขาหน้าช้างนั้นใช้กระทืบคนให้ร่างแหลกได้ และช้างบางตัวสามารถใช้ปากและฟันกัดคนได้ ประเทศไทยมีปัญหาช้างทำร้ายคน คนถูกช้างฆ่ามากมาย มีสถิติยืนยัน ขอให้อ่านได้จากบทความ คน ทำร้าย/ฆ่า ช้างป่า ช้างป่า ทำร้าย/ฆ่า คน : วิธีการแก้ปัญหาช้างกระทบกระทั่งกับคน/ชุมชนในป่ารอยต่อห้าจังหวัด https://mgronline.com/daily/detail/9680000009142
ช้างเป็นสัตว์บกที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในโลก หากไม่ได้รับการฝึกที่เหมาะสม ต้องมีควาญช้างขึ้นคอบังคับช้างได้ แต่กระนั้นเมื่อช้างตกมัน ก็จำควาญไม่ได้
เรื่องนี้เป็นเรื่องที่ต้องเล่าให้ฟัง เพราะเคยอ่านหนังสือเรื่องของช้างพลายมงคลผู้อาภัพ เขียนโดยศาสตราจารย์ หม่อมหลวง บุญเหลือ เทพยสุวรรณ เล่าเรื่องจริงที่เกิดขึ้นในวังบ้านหม้อของราชสกุลกุญชร เกี่ยวกับชีวิตอันสุดจะอาภัพของพลายมงคล
พลายมงคล เกิดที่เชียงใหม่ เป็นช้างพลายที่มีคชลักษณ์งดงามมาก สมบูรณ์ พระเจ้าเชียงใหม่ เจ้าเมืองประเทศราชนำมาทูลเกล้าถวายเป็นของทูลพระขวัญในพระราชพิธีสถาปนาสมเด็จเจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศขึ้นเป็นสยามมกุฎราชกุมารพระองค์แรกของไทยในสมัยรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยมีเจ้าพระยาเทเวศร์วงศ์วิวัฒน์ (หม่อมราชวงศ์หลาน กุญชร) พระอภิบาลประจำพระองค์สมเด็จเจ้าฟ้าฯ เป็นผู้ดูแลเลี้ยงดูพลายมงคลไปพลางๆ ก่อนนำขึ้นถวายสยามมกุฎราชกุมาร แต่ก็เกิดเหตุอันน่าเศร้าสลดด้วยสมเด็จเจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมารพระองค์แรกของไทยเสด็จทิวงคตด้วยพระโรคไข้รากสาดน้อยหรือไทฟอยด์กระทันหันด้วยพระชนมายุเพียง 16 พรรษา ทำให้พลายมงคลยังไม่ได้ขึ้นถวายตัว และตกเป็นช้างเลี้ยงของเจ้าพระยาเทเวศร์วงศ์วิวัฒน์ ที่วังบ้านหม้อ
พลายมงคลเป็นช้างที่ฉลาด แสนรู้ งดงามสง่า มีควาญช้างประจำตัวชื่อตาภู่ ความฉลาดของพลายมงคลทำให้เจ้าพระยาเทเวศร์ฯ ฝึกพลายมงคลให้ร่วมแสดงละคร เพราะท่านกำกับกรมมหรสพ โดยให้พลายมงคลสวมศรีษะช้างอีกสองศรีษะที่ตะพองซ้ายและขวาเพื่อแสดงเป็นช้างเอราวัณ อันเป็นช้างทรงของพระอินทร์ ทาสีขาวให้พลายมงคลทั้งตัว พลายมงคลนั้นขลุกกับนักแสดงและตัวละครในวังบ้านหม้อ และเป็นที่รักของคนวังบ้านหม้อเช่นพี่น้องและลูกหลาน เพราะเป็นช้างที่ฉลาดมาก สามารถสวมบทบาทในละครได้เป็นอย่างดี เช่น เล่นเป็นช้างเอราวัณล้ม (ตาย) ก็สามารถเล่นได้อย่างแนบเนียน และเลี้ยงแบบปล่อยมิได้ล่าม เดินไปมาในวังบ้านหม้อ ถึงขนาดเดินเล่นหลังโรงละคร และนักแสดงละครถึงกับบอกพลายมงคลว่าอย่าเหยียบเชี่ยนหมากของป้านะลูกพลายมงคล พลายมงคลก็รู้เรื่องและเดินเล่นอย่างระมัดระวังไม่ไปเฉียดเชี่ยนหมาก
แต่ธรรมชาติของช้างพลายที่สมบูรณ์ย่อมมีการตกมันตามธรรมชาติ เมื่อตกมันย่อมดุร้าย แต่ความที่พลายมงคลแสนรู้ ฉลาด ใกล้ชิด เติบโตมากับมนุษย์ ควาญประจำตัวของพลายมงคลชื่อตาภู่ ค่อนข้างประมาทมากและขี้เมา แม้มีคนเตือนให้ล่ามพลายมงคล ตาภู่ก็ไม่ทำตาม เพราะเชื่อว่าพลายมงคลรู้เรื่อง สั่งได้ เชื่อฟัง และฉลาดแสนรู้ พลายมงคลตกมันแล้วฆ่าตาภู่ตาย การปราบและควบคุมช้างพลายที่สง่า สมบูรณ์ เช่นพลายมงคล กลายเป็นเรื่องใหญ่โตมากในสมัยนั้น เพราะพลายมงคล ออกมาอาละวาดกลางพระนคร ทำให้ชาวบ้านตกใจมาก เจ้าหน้าที่ใช้อาวุธ หอก ดาบ ตะขอ สารพัด ก็ยังควบคุมไม่ได้
หลังจากพลายมงคลฆ่าควาญคือตาภู่ตายเสียแล้ว มีคนไปนำเรียนเจ้าพระยาเทเวศร์ฯ ผู้ซึ่งรักและเลี้ยงดูพลายมงคลมาเช่นลูกในไส้ ว่ามีความจำเป็นต้องยิงพลายมงคลด้วยปืนให้เสียชีวิต เพราะควบคุมพลายมงคลที่อาละวาดกลางพระนครไม่ได้แล้วจะก่อให้เกิดอันตรายถึงแก่ชีวิตกับประชาชน เจ้าพระยาเทเวศร์ฯ ถึงกับนิ่งอึ้งไป แล้วอนุญาตว่า ถ้าลูกต้องตายเพื่อให้บ้านเมืองสงบเรียบร้อย ก็ต้องทำเพราะจำเป็น มีการใช้ปืนและกระสุนจริงกับพลายมงคลที่กำลังตกมัน สุดท้ายก็ควบคุมพลายมงคลได้ โดยไม่ล้ม (ไม่ต้องยิงให้ตาย)
การจะให้พลายมงคลมาเลี้ยงแบบปล่อยให้วังบ้านหม้อ จึงเป็นไปไม่ได้แล้ว พลายมงคลต้องถูกเลี้ยงโดยการมัดโซ่ และนำไปแสดงละครแบบเดิมไม่ได้ เจ้าพระยาเทเวศร์ฯ ว่าราชการกระทรวงโยธาธิการ จึงให้พลายมงคลไปเป็นช้างแรงงานสร้างถนน แต่การควบคุมช้างพลายที่สมบูรณ์มากและตกมันบ่อยเพื่อใช้งานก็มิได้เป็นเรื่องง่ายเลย ท้ายที่สุด เจ้าพระยาเทเวศร์ฯ มีความเห็นว่า พระนครมีคนอาศัยอยู่มาก การควบคุมช้างพลายมงคลเป็นเรื่องเหนือกว่ากำลังและไม่เหมาะสมที่จะเลี้ยงพลายมงคลในพระนครอันจะก่อให้เกิดอันตราย ได้ทูลขอถวายพลายมงคลคืนพระเจ้าเชียงใหม่ ให้พระเจ้าเชียงใหม่ทรงช่วยเลี้ยงดูพลายมงคล จึงต้องให้พลายมงคลเดินทางกลับเชียงใหม่
แต่ระหว่างทางกลับเชียงใหม่ พลายมงคลซึ่งโตมาอย่างช้างบ้าน ไม่เข้าใจสภาพป่า ได้ไปที่ตลิ่งริมแม่น้ำที่ไหลเชี่ยวกราก และตลิ่งได้ถล่มลงเพราะน้ำหนักของพลายมงคล ทำให้พลายมงคลจมน้ำตาย ช่วยไม่ได้ทัน พลายมงคลจึงล้มลง และได้นำงาช้างมาให้เจ้าพระยาเทเวศร์ฯ ที่วังบ้านหม้อ
การเลี้ยงช้างบ้าน นั้นจำเป็นต้องควบคุมด้วยโซ่และตะขอ เป็นบางตัว ไม่ใช่ทุกตัว ช้างพลายมักตกมัน จำเป็นต้องควบคุมให้ได้ วิชาคชบาลของไทยแต่โบราณก็ใช้อาวุธและอุปกรณ์ต่างๆ ในการควบคุมช้างที่ดุร้ายอาละวาด แม้แต่สุภาษิตอังกฤษก็กล่าวไว้ว่า Spare the rod, spoil the child. หมายความว่า หากโยนไม้เรียวทิ้ง จะทำให้เสียเด็กหรือทำให้เด็กเสียนิสัยได้ หากตามใจมากเกินไป จนควบคุมให้อยู่ในวินัยมิได้เลย
ช้างเป็นสัตว์บกที่ใหญ่ที่สุดในโลก หากควบคุมไม่ได้ก็จะเป็นสัตว์บกที่ใหญ่ที่สุดในโลกที่ดุร้ายอาละวาดฆ่าคนตายเช่นกัน
ช้างพลายที่เลี้ยงจนสมบูรณ์ จะตกมันบ่อยมากนะครับ แต่ว่าแต่ละตัวพอตกมันแล้วจะดุไม่เท่ากัน
การควบคุมช้างพลายตกมัน เป็นเรื่องใหญ่หลวงมาก อาจจะจำเป็นต้องใช้อาวุธแล้วแต่กรณีและความเหมาะสม ไม่เช่นนั้น ช้างก็ฆ่าคนตายเป็นเบือได้
นสพ. ดร. สิทธิเดช มหาสาวังกุล นายสัตวแพทย์นักวิชาการผู้เชี่ยวชาญเรื่องชาญ สถาบันคชบาลแห่งชาติ ได้แบ่งปันความรู้เรื่องนี้ไว้
คนที่ไม่เข้าใจก็จะคิดว่าโหดร้ายเหลือเกิน ก็อย่างว่าไม่เคยเห็นช้างฆ่าคนตายเยอะแยะมาก ช้างเป็นสัตว์บกที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในโลก หากไม่ได้รับการควบคุมก็จะกลายเป็นสัตว์ดุร้ายเกเรที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในโลก จะมาร้องเพลงกล่อมให้ช้างพลายตกมันอาละวาดดุร้ายสงบลงได้นั้นเป็นไปไม่ได้ คงโดนช้างเหยียบตายเสียก่อน
อุปกรณ์ที่ใช้ควบคุมช้างดุร้ายอาละวาดได้แก่ โซ่ จะแคะ มะกอก ตะขอ มีด หอก ดาบ ตะปู หนังสะติ๊กยิงนก ขอเบ็ด ทามคอ แหนบ กะหลั่นหรือมะจับ สมัยใหม่ก็มีปืนยิงยาสลบและลูกดอกยิงยาสลบหรือยาซึม
แม้จะล่ามโซ่ไว้ มัดไว้กับหลัก ด้วยพลังกำลังมหาศาลและความฉลาดแสนรู้ของช้าง ก็สามารถกระชากโซ่ขาด หลุดจากหลัก ออกมาดุร้ายอาละวาดได้บ่อยครั้ง
มาลองรู้จักอุปกรณ์ควบคุมช้างที่มีชื่อแปลก ๆ ที่เราอาจจะไม่คุ้นเคยกันครับ หมอสิทธิเดช ได้จัดทำเอกสารวิชาการเหล่านี้ แบ่งปันความรู้ไว้ที่สถาบันคชบาลแห่งชาติ
จะแคะ คล้ายกุญแจมือของคน ล่ามสองขาหน้าของช้าง ไม่ให้กระชากโซ่ให้หลุดได้ง่ายๆ ทำให้เคลื่อนไหวช้าลง ไปมาก
มะกอก ใช้มัดปลายโซ่กับหลัก ป้องกันไม่ให้ช้างหมุนจนโซ่เป็นเกลียวแล้วใช้แรงมหาศาลดึงจนโซ่ขาดได้
เวลาช้างตกมัน อาละวาด ควาญช้างหลายคนจะถือหอกคนละอัน แล้วค่อย แทงเพื่อให้ช้างกลัว ผมได้สอบถามควาญช้างหลายคนที่มีประสปการณ์ในการควบคุมช้างตกมัน ยืนยันว่า ช้างตกมันกลัวหอกที่คือไม้มีมีดเสียบหรือมัดที่ปลายไม้ ไม่ได้แทงกันจริงจังเอาให้ตาย แต่แทงพอให้ช้างเจ็บ กลัว และควบคุมทิศทางให้ไปตามที่ควาญต้องการ ทำให้สงบลง เป็นอุปกรณ์ที่ใช้มากที่สุดและได้ผลพอสมควรในการควบคุมช้างตกมันที่ดุและอาละวาด แต่หลายคนที่ไม่เคยเห็นก็อาจจะคิดว่าเป็นการทรมานช้าง เกิดบาดแผล ซึ่งก็เกิดจริง แต่รักษาได้ ดีกว่าปล่อยให้ช้างมาอาละวาด ฆ่าคนตาย และเป็นอุปกรณ์ที่ควาญใช้โดยไม่เสียงมาก เพราะด้ามยาว ทำให้ไม่ต้องประชิดเข้าใกล้ช้าง ทางภาคใต้ ควาญช้างจะให้หอกควบคุมช้างตกมันมากกว่าภาคอื่น ๆ
ทามคอ ใช้สวมคอช้างเหมือนสร้อยคอช้างเพื่อป้องกันช้างใช้งวงอาละวาด เพราะช้างจะใช้งวงอันมีกล้ามเนื้อและแรงมหาศาลกดทำร้ายคน ก่อนจะเอาเท้าหน้ากระทืบให้ร่างกายคนแหลก เมื่อสวมทามคอไว้ ช้างจะกดคอเอางวงมากดคนเพื่อกระทืบได้ไม่สะดวก
กะหลั่นหรือมะจับ เป็นเหล็กแหลม คล้องขาช้าง เหมือนเอาลวดหนามมาคล้องขาช้างไว้ ป้องกันช้างวิ่งเพราะจะทำให้ช้างเจ็บขาเมื่อออกแรงวิ่ง
แหนบ ใช้หนีบล็อคขาช้าง เอาไว้ไม่ให้เคลื่อนไหว
ทั้งหมดนี้หากช้างตกมันแล้วดุอาละวาด ก็มีความจำเป็นต้องควบคุม ไม่เช่นนั้นช้างจะฆ่าคนตาย
ช้างอยู่ได้ คนก็ต้องปลอดภัย เราจะปล่อยให้สัตว์ใหญ่่ที่สุดในโลกเกเรดุร้ายอาละวาด ทำร้ายคนจนบาดเจ็บล้มตายไม่ได้ครับ
ทุกอย่างต้องทำไปด้วยเหตุผลและความจำเป็น
สมัยใหม่มีการพัฒนาใช้ ปืนยิงยาซึมและลูกดอกยิงยาซึม นายสัตวแพทย์เผด็จ ศิริดำรง หรือหมอหนึ่ง ผู้ได้รับพระราชทานปริญญาวิทยาศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ (วิทยาศาสตร์สุขภาพสัตว์) แห่ง มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลตะวันออก คณะกรรมการวิชาการพิจารณามาตรฐานสินค้าเกษตร เรื่องมาตรฐานปางช้าง คณะทำงานขับเคลื่อนแก้ไขปัญหาช้างป่า กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ผู้ประกอบวิชาชีพสัตวแพทย์ในพื้นที่พัทยา อันใกล้กับป่ารอยต่อห้าจังหวัด ที่มีปัญหาช้างป่าอาละวาดตกมันฆ่าประชาชนเป็นจำนวนมาก เป็นผู้เห็นเหตุการณ์ได้กลิ่นเลือดมนุษย์สดๆ ที่ถูกช้างกระทืบทำร้ายเสียชีวิตมามากมาย และถูกโทรตามยามค่ำคืนอยู่บ่อยครั้งเพื่อให้ไปช่วยยิงยาซึม อันเป็นงานที่เสี่ยงชีวิตสูงมาก ได้พยายามประดิษฐ์คิดค้นปืนและลูกดอกยิงยาซึมในประเทศไทยให้มีประสิทธิภาพมากขึ้นและแม่นยำมากขึ้น
ช้างพลายที่สมบูรณ์ กินเต่าร้างที่เป็นพืชตระกูลปาล์มเช่นเดียวกับกินยอดหวาย ยอดมะพร้าว โปรตีนสูง มักตกมันบ่อย เช่น พลายประตูผา กับ พลายศรีณรงค์ นั้นสมบูรณ์มาก การใช้อุปกรณ์ควบคุมเวลาที่ช้างตกมันมีความจำเป็น แต่ในเวลาที่ช้างพลายตกมัน ต้องไม่นำช้างไปใช้งานเด็ดขาด เพื่อไม่ให้ช้างตกมันเครียดกว่าเดิมและดุร้ายอาละวาดทำร้ายมนุษย์ ต้องมัดแยกออกมา ต้องจัดอาหารและน้ำให้เพียงพอ และต้องมีควาญช้างดูแลอย่างใกล้ชิดด้วย
การใช้อุปกรณ์และอาวุธควบคุมช้าง เช่น โซ่ ตะขอ หอก มีด ดาบ หรือแม้แต่ปืนยิงยาซึมนั้นจำเป็นบ้าง ไม่ว่าจะกับช้างป่าหรือช้างบ้าน ไม่เช่นนั้นเวลามาช้างตกมันดุร้ายอาละวาด จะมาตามคนที่โลกสวยไปร้องเพลงกล่อมช้างตกมันดุร้ายอาละวาดให้สงบได้ รับรองได้เรียกปอเต็กตึ๊งกับร่วมกตัญญูมาเก็บศพนักร้องเพลงกล่อมช้างดุตกมันอาละวาดกันมากมาย
มันเป็นไปไม่ได้ ที่จะร้องเพลงกล่อมช้างตกมันให้หยุดอาละวาดทำลายคน ทำได้แต่กับช้างพังตัวเมียที่เชื่อง ฝึกแล้ว และไม่ตกมัน (ช้างตัวเมียก็ตกมันได้) เท่านั้น กรุณาอย่าโลกสวย อยู่บนโลกของความเป็นจริงด้วยครับ
เลี้ยงสุนัขยังมีการฝึกให้สุนัขอยู่ในกรง (Cage training) มีการฝึกให้สุนัขเชื่อฟังคำสั่งโดยฝึกจูงด้วยโซ่ (Leash training) ถ้าสุนัขดุมาก ก็ต้องมีตะกร้อหรือที่ครอบปากสุนัขที่เรียกว่า muzzle แต่ไม่ใช่เอาสุนัขไปขังเดี่ยวจะยิ่งดุ ยิ่งเหงา ยิ่งอาละวาด เพราะไม่คุ้นกับคนหรือสุนัขตัวอื่นๆ เลย
ปางช้างโลกสวยบางแห่งก็สถาปนาลัทธิโลกสวยโดยการเลี้ยงช้างพลายและช้างสีดอที่ดุ ด้วยการขังเดี่ยวชั่วชีวิต จะยิ่งทำให้ดุและอาละวาดทำร้ายคนมากยิ่งขึ้น
เลี้ยงช้างด้วยเหตุผลเพื่อให้คนปลอดภัยไม่ถูกช้างฆ่าตาย และช้างเองก็ปลอดภัยมีสวัสดิภาพตามสมควรครับ
